تربیتی

شیوه های مناسب ارتباط مربیان بانوجوانان به منظورتربیت دینی

شیوه های ارتباط مربیان بانوجوانان برای تربیت دینی

تربیت رسالتی است که اوّل بار خداوند متعال بر دوش فرستادگانش نهاد تا دریچه رستگاری را به روی آدمیان بگشایند و راه سعادت آنان را هموار سازند.

گذشت زمان، این ودیعه الهی را به دست علما، والدین و مربّیان سپرد تا بتوانند ضمن استفاده از فطرت پاک و خداجوی انسانها، با بهره گیری از تعالیم و آموزه های انبیای الهی، آدمیان را در ادامه حرکت، به کمال نزدیک کنند. در این میان، انجام این رسالتِ خطیر، مستلزم شناخت ویژگیها و خصوصیات این آفریده خداوند، یعنی انسان است که در هر مرحله ای از زندگی، دارای نوعی تفکر، احساس و رفتار است. در توصیه های امیر بیان و ناخدای کشتی انسان سازی، علی علیه السلام به کمیل آمده است: «یا کمیل ما مِنْ حَرَکَةٍ إلاَّ وَأَنْتَ مُحْتَاجٌ إلَی مَعْرِفَةٍ؛ ای کمیل! حرکتی [و کاری] نیست مگر اینکه تو [در انجام آن] نیاز به شناخت داری.»

آری، شناخت، اوّلین و مؤثرترین ابزار حرکت است. آن هم حرکتی که در جهت سوق دادن افراد به سوی فلاح و سعادت باشد.

در هر حال، پرداختن به مقوله تربیت، آن هم در شرایط فعلی که خطر تهاجم فرهنگی دشمن، جوانان و نوجوانان ما را تهدید می کند، بدون شناخت و آگاهی از ابعاد گوناگون شخصیتی این گروه سِنّی، میسّر نخواهد بود.

قبل از ورود به بحث، توجه به نکاتی در مورد مقالات و چگونگی استفاده و بهره برداری از آنها ضروری است:

1. مطالب و محتوای تهیه شده، جهت استفاده مربّیان و مبلّغان عرصه تربیت می باشد و با توجه به اهمیت دوران نوجوانی، این گروه در طرح مطالب، محوریت دارد؛

2. سعی شده است که مطالب اقناعی باشد، و از توضیحات گسترده و یا تلخیص زیاد مطالب جلوگیری شود؛

3. همان طور که اساتید و مربّیان گران قدر می دانند، گستره آموزه های دینی به حدّی است که می توان در ذیل هر کدام از موارد مطرح شده، مطالب زیادی را بیان کرد، به طوری که بعضی از عناوین قابلیت گستردگی حجمی در حدّ یک کتاب را نیز دارند؛ لکن هدف در مجموعه مقالات، ارائه یک سری راهبردها برای رسیدن به روشهای ارتباطی مطلوب با نوجوانان است؛ از اینرو، بیان مصادیق، تقویت و پرورش مطالب را برعهده مربّیان گذاشته ام؛

4. با اندکی دقّت معلوم می شود که بعضی روشها جنبه عملکردی و بعضی جنبه گویشی و گفتاری دارند.

چشم انتظار انتقادات و پیشنهادات اساتید، مربّیان و مبلّغان عزیز هستم تا ما را در رفع کاستیها و گسترش فرهنگ تربیت یاری رسانند.

گرایش به دینداری

دوره نوجوانی را می توان حساس ترین و در عین حال بهترین مرحله زندگی انسان برای تربیت پذیری نامید. گرایش نوجوانان به امور دینی و مذهبی بسیار زیاد است و در این دوران باید سنگ بنای تربیت را گذاشت.

مردی از یاران امام صادق علیه السلام به نام «ابی جعفر احول» مدتی در بصره به تبلیغ مشغول بود. روزی خدمت امام رسید. امام علیه السلام از وی پرسیدند: «مردم بصره را در پذیرش روش و سیره اهل بیت چگونه دیدی؟» گفت: «تعداد اندکی از آنان تعالیم اهل بیت را پذیرفتند.» امام فرمودند: «عَلَیْکَ بالأحداث فإنَّهُمْ أَسْرَعَ إلَی کُلِّ خَیرٍ؛ برتو باد که به تازه جوانان توجه کنی؛ زیرا آنها سریع تر به هر کار خیری روی می آورند.»

علاقه حضور در محافل مذهبی، درک بهتر و آسان تر تعالیم و مفاهیم دینی و میل به انجام فرامین الهی، از جمله تمایلات نوجوانان است که با آموزش و راهنمایی می توان آنها را شکوفا ساخت.

امّا در رابطه با اینکه چگونه می توان گرایش جوانان و نوجوانان را به دین تقویت کرد، راههای مختلفی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1. احترام و ایجاد رابطه مهر و محبّت

اوّلین، مهم ترین و تأثیرگذارترین راه برای تقویت نوجوان نسبت به دین و ارزشهای دینی، احترام گذاشتن به او و پیوند عاطفی و محبت آمیز با وی است. خوشرویی، نرم خویی و استفاده از بیانی محبت آمیز، می تواند قدمی مؤثر در ایجاد گرایش نوجوان به دین باشد.

یکی از مربّیان و معلّمان موفق، راز تأثیرگذاری بیان و کلام خود را استفاده از همین اصل می داند و در ضمن نقل خاطره ای درباره یکی از دانش آموزان می گوید: «مادرش به مدرسه راهنمایی که من معلم پرورشی آنجا بودم آمده بود و با مدیر رفتارهای او را بررسی می کرد. خودش که آمد، بحث بالا گرفت و مادر سیلی ای به گوش فرزند زد. آقای مدیر هم به حمایت از مادر، حرفهایی بار او کرد. ساعتی نگذشت که کتابهایش را برداشت و بدون اینکه کسی بفهمد از مدرسه خارج شد و تا دو هفته به مدرسه نیامد. نه درس خوان بود و نه به نماز و آداب دینی اهمیت می داد. تا اینکه یک روز از طریق یکی از دانش آموزان فهمیدم که از خانه رفته و از صبح تا شب در بیابانی نزدیک شهر به بازی مشغول بوده است. نشانی را گرفتم و به آنجا رفتم. به محض اینکه مرا دید، فرار کرد. من که قصد کرده بودم او را به طرف خود جذب کنم، به دنبالش دویدم. بالاخره خسته شد و ایستاد. جلو رفتم و گفتم: «نیامده ام که تو را به مدرسه برگردانم؛ آمده ام با تو دوست باشم و درددل کنم. می خواهم بدانم چه مشکلی داری.»

هنوز باور نکرده بود که دلسوز او هستم؛ برای همین، با لحنی گلایه آمیز از مدیر و مادر و مدرسه، در حالی که گریه می کرد، با من درد دل نمود. آن قدر خاطرات بدی از رفتار پدر، مادر، مربی و مدیر خود گفت و گریه کرد که من هم به گریه افتادم. چند دقیقه ای گذشت، با همان حالت به من گفت: «آقا! من نماز را دوست دارم؛ ولی نمی توانم بخوانم. خدا مرا دوست ندارد. می خواهم با خدا باشم؛ امّا کسی نیست که مرا راهنمایی کند.» بعد در حالی که دست دور گردن من انداخته بود، گفت: «شما کمکم می کنی؟»

خُلق نیکو و استفاده از ابزار محبت و رأفت، در منش بزرگ مربّی آفرینش، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وجود داشت و خداوند در قرآن کریم آن را به تصویر کشیده است. آنجایی که فرمود: «وَلَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»؛ «و اگر تندخو و سنگدل بودی، قطعا از پیرامون تو پراکنده می شدند.»

2. پرهیز از نصیحت بی جا و اجبار

نوجوانان به دلیل داشتن روحیه استقلال طلبی و شور اجتماعی ویژه، زبان تعامل و گفتگو را بیشتر دوست دارند؛ از اینرو پیوسته بیان نصیحت گونه و تحمیلی داشتن موجبات کاهش تأثیرپذیری کلام پرداختن به مقوله تربیت، آن هم در شرایط فعلی که خطر تهاجم فرهنگی دشمن، جوانان و نوجوانان ما را تهدید می کند، بدون شناخت و آگاهی از ابعاد گوناگون شخصیتی این گروه سِنّی، میسّر نخواهد بود

مربّی و تضعیفِ میل درونی نوجوان به دین و دینداری را فراهم می آورد. هر چند موعظه و نصیحت، از روشهای مهمّ تربیتی در سیره انبیا، امامان و بزرگان است، امّا توجه به روحیّات نوجوانان، مربّی را به این مطلب توجه می دهد که نوع بیان خود را به سمت تعامل و گفتگو پیش ببرد.

3. پرورش حسّ نیاز به دین

پرورش حسّ نیاز به مقتضیات رشد و تعالی در متربّی، نشانه هنرمندی مربّی است. از نظر سقراط، هدف تربیت عبارت است از: «ایجاد عشق به حقیقت در متربّی و نه ارائه حقیقت.»

آب کم جو، تشنگی آور بدستتا بجوشد آبت از بالا و پست

انسانها [و به ویژه نوجوانان[ معمولاً مجذوب کسی یا چیزی می شوند که گره از کارشان بگشاید و بهره ای به آنها برساند. در رابطه های اجتماعی افراد، این مسئله به وضوح دیده می شود.

از جمله راههای پرورش احساس نیاز به دین در نوجوان این است که به او تفهیم شود بسیاری از مشکلات، مسائل و نیازمندیهای وی از طریق دین مرتفع می شود. او باید این معنا را درک کند که دستیابی به زندگی پربار و سعادتمند در دنیا و آسودگی در سرای دیگر، در گرو عمل به دستورات دین می باشد.

همچنین از جمله راههای مؤثر در به وجودآمدن حسّ نیازمندی متربّی به دین و دینداری، استفاده از مفاهیمی است که علاقه خداوند به بندگان و یا دعای امامان در حق شیعیان در آنها بیان شده است. نوجوان با شنیدن این مطالب، خود را مرتبط به دین می داند و سعی می کند در جهت تقویت این ارتباط گام بردارد.

4. هماهنگی گفتار و کردار

نوجوانان با دقّت و حساسیت خاصی که دارند، رفتار و کردار خود را بر مبنای گفته ها و اعمال مربّی پایه گذاری می کنند.

نوجوان، مربّی را الگوی رفتاری خویش می داند؛ از اینرو، رعایت آداب دینی از سوی مربّی می تواند نقش مؤثری در تقویت گرایش به دینداری در این گروه سنّی ایفا کند. معلّمی می گفت: «بر خود فرض کرده بودم هر نکته تربیتی و دینی را که می خواهم به شاگردانِ نوجوانم متذکّر شوم و یاد بدهم، تا یک هفته تمرین کنم و خود بدان عامِل باشم و سپس به عنوان موضوعی مطرح کنم.» سپس اضافه کرد: «نوجوانانِ آن روز کلاس من که سه سال با من بودند، فردا شهدای جوان جامعه شدند.»

5. تشویق و ترغیب

بیان نکات دینی به نوجوانان باید بر مبنای تشویق آنها و در واقع شکوفا کردن گرایشهای درونی آنان باشد. زمانی که نوجوان یک عمل خوب؛ مثل: کمک به دیگران، نماز اوّل وقت یا نظم در کلاس را انجام می دهد، باید رفتار او را ارج نهیم و بیان کنیم که این عمل در تمامی ذهن او به صورت یک حرکت دینی که از سوی یک عامِل دینی انجام گرفته، ماندگار شده و نگاهی روشن و مثبت از دین را در وجود او به وجود آورده است.

6. پرهیز از توضیح بی جا

«در حال مشاوره با نوجوانی بودم. از من سؤالی کرده بود و قرار بود جوابی بدهم. حدود نیم ساعت جواب را پرورش دادم تا خوب تفهیم شود. به نظرم می رسید که نکته مهمی است و باید طوری بگویم که او نیز متوجّه اهمیّت آن شود. بعد از پایان مکالمه، دوستم گفت: حتما آن نوجوان از هر چه سؤال و جواب دینی بوده بیزار شده است و دیگر تماس نمی گیرد، از بس که حرف زدی و جواب دادن را طولانی کردی.»

من که با این جمله او به فکر فرو رفته بودم پس از مدتی پی بردم که می توانستم با یک یا چند جمله مطلب را بیان کنم.» در هر حال، استفاده از جملات کوتاه و کامل می تواند گرایش نوجوانان را به کلام مربّی افزایش داده و زمینه را برای فراهم شدن فرصتهای دیگر، به وجود آورد.

دو چیز تیره عقل است دم فرو بستنبه وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی

7. انتقال تدریجی مفاهیم دینی

شرایط روحی، جسمی و اجتماعی نوجوان اقتضاء می کند که همه مطالب دینی و حتی غیردینی را دفعتا نپذیرد و گاهی در مقابل تذکّرات و راهنماییهای دیگران عکس العمل منفی و مخالف نشان دهد؛ از اینرو استفاده از روش انتقال تدریجی در بیان مطالب می تواند اثربخش باشد. «اگر دانش آموز برای رسیدن به حقیقتی 3 روز وقت صرف کند تا آن را کشف نماید، بهتر از آن است که همان حقیقت را در یک ربع ساعت برای او توضیح دهیم.»

البته استفاده از روش انتقال تدریجی در تربیت نوجوانان و به ویژه میل دادن و تقویت آنها نسبت به مسائل دینی، مستلزم سعه صدر فراوان است.

دانش آموزی، مکتب و کلاس درس را ترک کرده بود. پس از مدّتی، معلّم جدیدی به مکتب آمد و وقتی تشخیص داد این دانش آموز در فراگیری احکام دین و علم و دانش استعداد دارد، او را به تدریج به مکتب برگرداند. وی اکنون یکی از مسئولین موفّق این مرز و بوم است. مراحلی که این معلم دلسوز انجام داده است را در قالب گامهای اجرایی می آوریم:

1. رفتن به محل کار دانش آموز و ابراز دوستی و محبّت نسبت به وی؛

2. بیان غیرمستقیم مطلب و اجتناب از مطرح کردن مباحث دینی؛

3. دعوت از او برای حضور در محل کار معلّم و تناول غذا یا...؛

4. تأکید معلم بر ایجاد رابطه دوستی متقابل؛

5. حضور دانش آموز در مدرسه و اتاق معلّم و خوردن چای و میوه؛

6. ایجاد فضای دوستی و باز کردن باب درد دل از طرف معلم و در مقابل، صحبتهای دانش آموز در مورد خود، خانواده، شرایط اقتصادی اش و...؛

7. دعوت معلم برای حضور بیش تر وی در مدرسه و نشستن او در کلاس و فقط گوش دادن (برای سرگرمی)؛

8. حضور دانش آموز و به تبع آن علاقمند شدن وی به نحوه قرائت همگانی قرآن و همراه شدن او با جمع دانش آموزان؛

9. واگذاری سمت نمایندگی کلاس به وی و آغاز قبول مسئولیت؛

10. پیشرفت و تلاش روزافزون و از بین بردن کمبودها به کمک معلّم؛

11. پیشنهاد برگزاری نماز جماعت در مدرسه از طرف دانش آموز و یادآوری آن به دیگر افراد.

8. تقویت شناخت با از ابزار مقایسه

همانطور که در ابتدای بحث اشاره شد امام علی علیه السلام انجام هر کاری را نیازمند شناخت نسبت به آن می داند. مربّی می تواند گامهای تربیتی خود را طوری بردارد که در یک مسیر منطقی، نوجوان با استفاده از قدرت مقایسه، دین داریش را تقویت نماید.

در خاطرات خانم «سهیلا مسعودفر (آرین)» آمده است که: «آنچه موجب گرویدن من به اسلام شد و من تعالیم اسلام را پذیرفتم، فهم درست و درک من نسبت به یکی از آیات قرآن بود.»

ایشان اهل آمریکا بوده، و با درک صحیح آیات روح بخش قرآن و شناخت از ابعاد اثربخش دین، خود را در مقام مقایسه بین دین اسلام با جامعه، محیط و ا فکار گذشته خود می بیند و گرایش فطرتی خود را به دین و دیندار بودن تقویت می کند.

گزینش مفاهیمی مثل حلال و حرام، امنیت در مقابل ناامنی، آرامش و اضطراب و... همراه با بیان مقایسه ای آنها برای متربّی، می تواند گام مؤثری باشد تا نوجوان از این رهگذر، پی به ارزشمند بودن دین و دینداری برده، میل خود را به انجام آموزه های اسلام بیشتر کند.

9. معرفی نوجوانان دیندار و موفّق

معرفی مصادیقی از نوجوانان که مراتب دینداری را در همان سنین طی کرده اند ودر این جهت موفق بوده اند، می تواند این احساس را در نوجوان به وجود آورد که او نیز می تواند چنین باشد.

مربّی می تواند در هنگام بیان احادیث اهل بیت علیهم السلام و دیگر مفاهیم دین، از خاطرات شهدای نوجوان یا نوجوانیِ شهدا برای نزدیک تر کردن مفاهیم و تعالیم دینی به شخصیت فعلی نوجوان استفاده کند. خاطره زیر به عنوان نمونه بیان می گردد:

پدر شهید علی شریفی می گوید: «در طول مدتی که در محله خودمان بودیم، علی آقا برای همه شناخته شده بود. خصوصا به لحاظ ادب و متانتی که نسبت به من و مادرش داشت. آن روزها کلاس راهنمایی درس می خواند. یک روز که با ماشین از سرِ کار به منزل آمدم. دیدم علی در حالی که مشغول بازی و گفتگو با همسالان خودش بود، به یک باره بازی را رها کرد و در کمال ادب و احترام نزد من آمد و سلام کرد. بعد هم رفت و آمدن مرا به خانواده اطلاع داد و تا من داخل خانه نشدم، برای ادامه بازی نرفت. این حرکت علی، هر روز با آمدن من تکرار می شد و تأثیر عجیبی روی همسایه ها و دوستان او گذاشته بود.»

با سلام وبلاگ حاضرجهت استفاده مربیان وخانواده هاومروجین عزیزدرعرصه تعلیم وگسترش مسایل دینی به جوانان ونوجوانان طراحی گشته است امیدوارم که مورداستفاده قرارگیرد.